1997-2019-2049?
„Jesteśmy opuszczeni jak zabłąkane dzieci w lesie. Kiedy stoisz przede mną i patrzysz na mnie, co wiesz o moich bólach i co ja wiem o twoich? A gdybym padł przed tobą na kolana i płakał, i opowiadał, co wiedziałbyś o mnie więcej niż o piekle, które ktoś określił ci jako gorące i straszne? Już dlatego my ludzie powinniśmy stać naprzeciw siebie tak zamyśleni i współczujący, jak przed wejściem do piekła”. (Franz Kafka, list do Oskara Pollaka w: „Listy do rodziny, przyjaciół, wydawców”)
Kiedy ponad dwie dekady temu ukazała się płyta „OK Computer” Radiohead, Thom Yorke był jedną z niewielu osób – obok Stanisława Lema – które otwarcie nie podzielały powszechnego zachwytu postępem technologicznym, upatrując w nim licznych zagrożeń. Z perspektywy czasu może wydawać się, że to, o czym śpiewał Yorke w 1997 roku – uzależnienie od technologii, zmiany klimatyczne, hiperkonsumpcjonizm, alienacja i tak dalej, żeby posłużyć się tylko kilkoma hasłami – jest oczywiste. Wtedy wcale takie nie było.
Wtedy internet był względnie niewielki, lecz wiązano z nim wielkie nadzieje. Wtedy uważano, że zniesie wszelkie bariery i zbliży ludzkość w ramach „globalnej wioski”, tymczasem dwie dekady później ludzie nigdy nie byli bardziej samotni – mimo możliwości kontaktu z drugim człowiekiem na niespotykaną dotąd skalę. Wtedy wydawało się, że zmiany klimatyczne to odległa przyszłość, jeśli nie kompletna mrzonka, tymczasem najnowsze raporty w tej sprawie alarmują, że do początku końca cywilizacji zostało zaledwie 30 lat.
Wygląda na to, że Thom Yorke wiedział to wszystko. A jeśli nie wiedział, to przeczuwał. Jeżeli więc „OK Computer” stanowiło proroctwo upadku, „Anima” – jego trzecie studyjne solo – jest tego upadku kroniką. Jedną z tych płyt, która – jeśli przetrwa – powie coś o nas następnym pokoleniom. Ale raczej nie w taki sposób, w jaki chcielibyśmy być zapamiętani. „It’s not good / It’s not right”, śpiewa Yorke w hipnotycznym „Traffic” i dodaje: „Show me the money / Party with a rich zombie (…) I can’t breathe / There’s no water”.
W tym samym utworze pojawia się wzmianka o foie gras. Być może to przypadek, ale szkockie trio Young Fathers – inni piewcy lirycznej apokalipsy – w podobnym kontekście wspominało o tej samej potrawie na ubiegłorocznej, równie niespokojnej płycie „Cocoa Sugar”. Drobiowa wątróbka jako symbol rozkładu i rozpasania? W „Last I Heard (…He Was Circling the Drain)” padają słowa: „Swimming through the gutter / Swallowed up by the city / Humans the size of rats”. Ludzkość sprowadzona do poziomu szczurów.
Na planie tekstowym Yorke – podobnie jak na ostatnim albumie Radiohead, „A Moon Shaped Pool” z 2016 roku – meandruje pomiędzy katastroficznymi wizjami przyszłości a klęskami życia osobistego. Bodaj najwyraźniej słychać to w przejmującym „Dawn Chorus” ze znamiennym tekstem o straconych szansach i egzystencji jako matni: „Back up the cul-de-sac / Come on, do your worst (…) If you could do it all again / This time with style”. Kto choć raz nie chciał cofnąć czasu lub wypowiedzianych w gniewie słów?
Punktem kulminacyjnym jest powalający „The Axe”, gdzie Yorke grozi siekierą niezidentyfikowanemu urządzeniu, „tej cholernej maszynerii” (laptop, smartfon?), i jednocześnie zadaje pytanie: „Where’s the love you’d promised me?”. A potem złowieszczo lamentuje: „I thought we had a deal”. Niezależnie od tego, o jaką umowę chodzi – zgoda na warunki używania aplikacji, pakt między przyjaciółmi lub kochankami itd. – jest w tym pewna niespełniona obietnica, jakiś bolesny zawód. Jesteście tam, tinderowcy?
Warstwa dźwiękowa „Animy” jest minimalistyczna i stanowi logiczną kontynuację brzmienia dwóch poprzednich płyt Yorke’a. Spazmatyczne beaty i zagęszczone syntezatory kojarzą się z etykietą „muzyki post-klubowej”, co w tym przypadku ma sens o tyle, że przywołują na myśl słowa utworu „Present Tense” Radiohead: „As my world comes crashing down / I’ll be dancing, freaking out”. Na „Animie” świat jest na skraju upadku – lub już upadł z hukiem – zaś niedobitki zdegenerowanej ludzkości tańczą w szale.
O ile więc muzyka jest nieco wtórna (w „Twist” słychać prawdopodobnie ten sam chór dziecięcy, co w radioheadowym „15 Step”), o tyle przekaz werbalny – globalny i zarazem intymny – uderza w samo sedno. Nawiązując jeszcze do tytułu „The Axe”: Kafka mawiał, że literatura powinna być czymś w rodzaju „siekiery na zamarznięte w nas morze”. Muzyka zawarta na „Animie” zdaje się celować swym ostrzem dokładnie w tym kierunku. Choć za 30 lat prawdopodobnie będziemy tęsknić za chłodniejszymi czasami.
XL Records | 2019